دوک نخ ریسی- کتلوم

دوک نخ ریسی (کتلوم ketloom- کاتلام kaatelaam- کاتلوم kaatloom)

دوک :آلتی که با آن نخ می ریسند.

دوک نخ ریسی (کتلوم ) اولین وسیله ای نخ ریسی بود که به دست بشر اختراع شد. تکامل این وسیله نقش مهمی در صنعت نساجی داشت.و موجب پیدایش چرخ نخ ریسی( چل ) گردید.

برای نمایش تصویر در اندازه واقعی روی آن کلیک کنید.

تصویر فوق نمونه ای از نخ ریسی در ایران باستان را نشان می دهد. زنی با دستانی پوشیده از زیور آلات، به حالت غیر رسمی و چهار زانو در برابر میزی نشسته. او دوک نخ ریسی را که در بالا دارای فرمی گُل مانند است با دست چپ خود گرفته است. لباس تونیک مانند بدون آستینی به تن دارد.

شخصی که در پشت ایستاده، لباسی آستین کوتاه به تن دارد. در این تصویر صندلی با پارچه ای پوشیده شده و در برابر میزی که پایه های کوتاه و رویه ای ضخیم دارد، قرار گرفته. بر روی میز ماهی و شش الی هفت عدد نان وجود دارد. به نظر می رسد زن از طبقه ی بالای اجتماعی باشد. چون خدمتکاری در پشت سرش مشغول باد زدن او است. این اثر در موزه ی لوور فرانسه نگهداری می شود و متعلق به شوش و مربوط به قرن هفتم یا هشتم پیش از میلاد است.

ساختار دوک نخ ریسی در مناطق مختلف ایران اندکی با هم تفاوت دارد. ولی کارکرد همگی شبیه به هم است.

ساختار دوک نخ ریسی در دهستان بنافت

کتلوم از دو قطعه چوب تشکیل شده است.قطعه اول به طول پانزده سانتیمتر و قطر سه سانتیمتر. قطعه دوم به طول بیست سانتیمتر و قطر  یک سانتیمتر که قسمت انتهای یک سر آن به صورت قلاب می باشد. قطعه دوم درقسمت میانی قطعه اول به صورت عمود با نخ بسته می شود.

نحوه کار با دوک نخ ریسی (کتلوم)

فرد ریسنده، یک دسته (گنده کا)پشم شانه شده ( شون سَر بَزه) گوسفند یا بز را دور مچ دست چپ خود می پیچد، تارها را با نوک انگشتان خود می کشد و با حرکت دورانی دوک (کتلوم) که به انتهای نخ آویزان است پشم را به نخ تبدیل می کند.

پشم تبدیل شده به نخ  جهت تهیه ریسمان (رسن )،جوراب، دستکش، کلاه، شال گردن، البسه و ... مورد استفاده قرار می گیرد.

در حال حاضر این صنعت در اکثر روستاهای دهستان بنافت به فراموشی سپرده شده است و بیشتر در جشنواره های بومی و محلی روش کار با کتلوم را برای مردم به نمایش می گذارند.

برای نمایش تصویر در اندازه واقعی روی آن کلیک کنید.