صنایع دستی چوبی

صنایع دستی چوبی (خانگی)

به دلیل در دسترس بودن جنگل در گذشته اهالی بنافت از چوب استفاده های متعددی می کردند و نیازهای خودشان را ازطریق صنعت چوب برآورده می کردند و با آن وسایل متعدد و گوناگونی درست می کردند از جمله این وسایل می توان به موارد زیراشاره کرد.

قاشق چوبی (کچه) ، ملاقه چوبی (کترا) ، لگن چوبی بزرگ(لاک) ، لگن چوبی کوچک (لاک چه) ، پارچ چوبی بزرگ (جوله) ، پارچ چوبی کوچک(تاکل ) ، کاسه چوبی دسته دار (کلز ) ، تلم ، ترازو (قپون ) ، حوضچه چوبی (نو) ، شانه ی سر،وردنه (نون کر)، تخته نان (نون ساز) و ... برای درست کردن هر کدام از این وسایل از چوب درختان متعددی استفاده می کردند و برای این کار دلایل خاصی داشته اند. برای درست کردن کترا و کچه ازچوب شمشاد – لاک و لاک چه از چوب توسکا و افرا – جوله ،تاکل و کلزازچوب ملچ ونمدار– تلم از چوب راش استفاده می کردند.

ساخت صنایع دستی چوبی

تبر (تور) ، اره (هره) ، انواع سوهان ، جوله تاش ، تیشه راست ، تیشه کج( ماتکل یا ول تاشه) ، تیغه (رگ) ، نقشه کش یا درفش ، قلم (اسکنه ) ، سیخ آهنی (میل سخ)

تلم

تنه درختانی مانند راش را از وسط به دو قسمت مساوی برش می دادند سپس داخل آن را به وسیله تبر و تیشه خالی می کردند. و به وسیله تیغه (رگ) صاف و صیقل می دادند و در بین دو نیمه پارچه ای قرار می دادند تا در هنگام کار (تلم زدن) دوغ از آن خارج نشود. بعد دو نیمه را به هم وصل می کردند و به وسیله شاخه های ترد و نازک درختان ریسمان (شل) درست می کردند و دور تلم را درفواصل متعدد محکم می بستند. داخل آن چوبی نازک که انتهای آن چهارپره داشت قرارمی دادند (پر) و درقسمت انتهایی تلم سوراخی ایجاد می کردند و به وسیله یک قطعه چوب (تلم کر) آن را می بستند.

نحوه ی کار با تلم

ماست را داخل تلم می ریختند و به وسیله چوب (پر) داخل آن با حرکات موزون و ضربات متعدد ماست را به دوغ تبدیل کرده و کره را از آن جدا می کردند. چوبی که در سوراخ انتهایی تلم بود را برداشته و دوغ را داخل کیسه می ریختند و آن را روی چوبی ( دو نپار) قرار می دادند روی کیسه تخته سنگ بزرگی قرار می دادند تا آب از آن خارج شود بعد از خارج شدن آب از کیسه دوغ چکیده را کشک می زدنند.

لاک (لگن چوبی)

به وسیله تبر و تیشه کنده ی درخت توسکا یا افرا را به شکل دایره درمی آوردند سپس به وسیله تیشه وسط آن را خالی یا گود می کردند. با تیغه (رگ) آن را صاف می کردند و با درفش یا نقشه کش قسمت بیرونی لاک را نقش های متنوع و گوناگونی می زدند. در خاتمه روی آن را روغن می مالیدند تا ترک نخورد سپس آن را مورد استفاده قرار می دادند.

ازآقای مراد حیدرزاده به خاطرارائه اطلاعات نهایت تشکر را دارم.

صنایع دستی 1

صنایع دستی هر منطقه با توجه به وجود مواد اولیه ای که در آن منطقه وجود داشته شکل گرفته است. اهالی دهستان بنافت به دلیل شرایط جوی و محیطی و وجود جنگل های فراوان ودام بیشترین نیازهای خودشان را از چوب و دام تهیه می کردند و در ساخت لوازم چوبی و صنعت وابسته به دام مهارت زیادی داشتند.

متاسفانه در حال حاضر صنایع دستی در دهستان بنافت از رونق افتاده است. چنانچه این صنعت با توجه به نیاز جامعه و مساعدت مسئولین و همت اهالی احیاء شود، به واسطه ایجاد شغل برای جوانان مشکل بیکاری جوانان حل شده و کمتر به شهرها مهاجرت می کنند.

شاعر می گوید:

آب در کوزه و ما تشنه لبان می گردیم          یار در خانه و ما گرد جهان می گردیم

 جنگل در بیخ گوش ما قرار دارد ولی هزار افسوس که قاشق چوبی (کچه) را از کشور چین می خریم !؟

ویشه امه بخ گوش دارنه قرار                کترا اِ دنبال شومبی چینی بازار

صنایع دستی دهستان بنافت به چهار بخش تقسیم می شود .

1-      صنایع دستی دامی: این صنعت به دوبخش الف) صنعت پشم  ب)صنعت پوست تقسیم می شود.     

2-     صنایع دستی چوبی : این صنعت به سه بخش الف) صنایع چوبی خانگی   ب) صنایع چوبی کشاورزی  ج) صنایع چوبی بافندگی تقسیم می شود.

3-      صنایع دستی ابریشمی ریسندگی و بافندگی

4-      صنایع دستی پشمی ریسندگی و بافندگی

 به واسطه گستردگی، موضوع مورد بحث را با توجه به اطلاعات اندکم در چند بخش خدمت علاقمندان ارائه می کنم. در این بخش نگاهی کوتاه به صنایع دستی دامی خواهم داشت .

صنایع دستی دامی

مواد اصلی این صنعت ازپوست و پشم دام می باشد از پشم دام پالتو(لم چوخا)، نمد(لمه)، نمد کوچک(تل لیک ) و کلاه نمدی درست می کردند. البته از پشم در صنعت بافندگی هم استفاده می شد که در قسمت صنایع دستی ریسندگی و بافندگی به آن می پردازم.

از پوست دام کلاه پوستی (پوست کلاه )، مشک (خیک)، همبون (همبوم)، کفش چرمی(چرم)، پادری(پوست تخت) و کیسه پنیر یا کره (پندیر خیک) درست می کردند.

نمد (لمه)

ابتداء پشم گوسفند را شستشو می دادند بعد از خشک شدن پشم ها بوسیله کمان مخصوص آن را از هم جدا می کردند سپس با استفاده از پشم های رنگ شده روی آن نقش می انداختند. بعد آن را لوله می کردند وبا فشار پا و دست آن را مالش می دادند تا پشم ها به هم بچسبند بعد از خشک کردن، نمد را داخل اتاق فرش می کردند.

نمد کوچک(تل لیک )

طرز ساخت آن مانند نمد می باشد با این تفاوت که درابعاد کوچکتر درست می شد و کل سطح آن را نقش می انداختند.

کلاه نمدی

به وسیله نمد این کلاه را درست می کردند و جهت پوشش بر سر می گذاشتند.

پالتو (لم چوخا)

پشم گوسفند را به شکل نمد در می آوردند سپس آن را به شکل پالتو (لم چوخا ) درست می کردند. چوپانان از آن به عنوان پوشش در روزهای سرد سال و همچنین به عنوان رختخواب در هنگام خوابیدن استفاده می کردند.

کلاه پوستی (پوست کلاه)

روی پوست تازه گوسفند وگاهی پوست بز ماست و نمک می مالیدند بعد از خشک شدن در فضای آزاد آن را خیس می کردند و با دست مالش می دادند سپس آن را در ابعاد مورد نیاز برش می دادند و با نخ آن را دوخته و به شکل کلاه در می آوردند. این کلاه بیشتر در بین چوپانان و گالش ها متداول بود.

مشک (خیک)

پوست گوسفند را به صورت قالبی می کندند سپس آرد و نمک را روی پوست می مالیدند تا پشم به راحتی از پوست جدا شود.بعد از چند روز پشم را از پوست جدا می کردند و  قسمت انتهای پوست و منافذ را به وسیله یک تکه سنگ و نخ می بستند و آن را باد می کردند بعد از خشک شدن جهت حمل آب و دوغ مورد استفاده قرار می دادند.

همبون (همبوم)

آرد، نمک، خمیر ترش و آب حلیم را مخلوط کرده و پوست تازه گوسفند یا بز که به صورت غلفتی از لاشه جدا شده بود را داخل آن می خواباندند بعد از چند روزپشم را از پوست جدا کرده و آن را شستشو می دادند و داخل پاهایشان قرار می دادند و با دست آن را ما لش  (ورز ) می دادند .با نخ قسمتی که سر دام بود را می بستند بعد از خشک شدن جهت حمل یا نگه داری گندم و آرد مورد استفاده قرار می دادند. ضمنا قسمت انتهایی را محکم گره می زدند تا از نفوذ حشرات به داخل آن جلو گیری کنند.

کفش چرمی (چرم)

روی پوست تازه گاو نمک می پاشیدند سپس آن را زیر نور آفتاب خشک می کردند و در ابعاد مورد نیاز برش می دادند. چرم برش داده را با آب خیس می کردند و به وسیله چاقو اطراف آن را سوراخ می کردند بند کفش را که ازچرم درست کرده بودند از داخل سوراخ رد می کردند و آن را به شکل کفش در می آوردند معمولا پا را به وسیله یک پارچه پشمی (شره) از پنجه تا ساق می بستند سپس کفش(چرم) را می پوشیدند.

عده ای پشم گوسفند را به وسیله ابزاری (کتلوم) به نخ تبدیل می کردند و به عنوان بند کفش استفاده می کردند.

پادری (پوست تخت)

روی پوست تازه گوسفند ماست و نمک می مالیدند بعد از خشک شدن در زیر نور آفتاب اطراف آن را با چاقو اصلاح می کردند سپس به عنوان پادری و نشیمنگاه مورد استفاده قرار می دادند.

کیسه پنیر یا کره (پندیر خیک)

پوست تازه بره یا بزغاله که به صورت یکپارچه از لاشه جدا شده بود را برعکس می کردند ماست و نمک را روی آن می مالیدند بعد از خشک شدن در فضای آزاد با دست آن را پرداخت می کردند و منافذ را با نخ محکم می بستند. پنیر یا کره را نمک می زدند و داخل آن می ریختند بعد سر آن را گره می زدند. چنانچه در محل مناسبی نگه داری می شد محتویات داخل آن به مدت یک سال فاسد نمی شد.