لقب گذاشتن روی دیگران

چگونگی لقب گذاشتن روی دیگران در روستاهای مازندران 

دادن لقب و یا صفت به انسانها از دیرباز و در تمامی فرهنگ های دنیا رسم بوده و هنوز هم ادامه دارد. در گذشته ‌های دور که شناسنامه مرسوم نبود و یا شناختن افراد با نام خانوادگی رایج نبود، و هم چنین تشابه فراوان نام کوچک در بین مردم  و برای شناختن آدمها و شناساندن به دیگران، افراد را به چند روش نامگذاری کرده و یا لقب می دادند و این نامگذاری خیلی زود در بین مردم فراگیر می‌شد و آن شخص از نام های مشابه تمیز داده و همدیگر را بهتر ‌شناسایی می کردند.

۱ . لقب دادن بخاطر صفات ظاهری و زیبایی.

اگر کسی چشمان زاغ داشت، پسوند زاغ را برایش بکار می‌بردند: سکینه زاغ، عینول زاغ 

اگر شخص دارای ابروی بلندی باشد او را «گال ابرو» می خوانند.

اگر کسی سبیل بلندی داشته باشد او را با پسوند سبیل می شناسند: حسین سبیل

اگر ریش بلندی داشت او را ریش یا ریشی می نامیدند: مسیب ریش

۲ . لقب دادن بخاطر ویژگی های علمی و ادبی. مانند: شِخ حِدِر، مُلاعلی، مُلا فاطمه، علی مدیر، دکتر حُسنَعلی، اکبر شعرخون 

۳ . لقب دادن بخاطر ویژگی های پهلوانی. مانند: روحل پهلوون.

۴ . لقب دادن بخاطر شغل. مانند: ابطالب نفتی، عبدول قلی‌چی، علی اصغر خیاط 

۵ . گذاشتن نام مادر در پیشوند فرزند: گاهی مادر بیشتر از پدر فرزند معروفیت داشت و گاه بخاطر مرگ پدر کودک، مردم آن کودک را به نام مادرش می‌شناختند و نام مادر را در پیشوند نام فرزند می گذاشتند. مانند:  شَهرنُومندلی (محمدعلی فرزند شهربانو)، گالباجی عبدالله (عبدالله فرزند گل باجی). جِوِر عبدالله (عبدالله فرزند جواهر)

۶ . گذاشتن نام پدر در پیشوند نام فرزند: این نامگذاری بیشتر به خاطر نام‌های مشابه فراوان در روستا استفاده می‌شود و از این رو نام پدر را در پیشوند نام فرزند استفاده می‌کنند. مانند: صادق مندلی، حاج گالبرار مندلی، طهمورث سکینه، حاج یزدون سکینه، مَمسِن کریم 

۷ . گذاشتن نام پدر در پیشوند نام فرزند و نوه: گاهی نام دو نسل در پیشوند نام فرد اضافه می‌شود. زیرا پسر و یا دختر را بنام پدرش می شناختند و فرزندان آنها را نیز بنام پدر یا مادر و پدربزرگ می شناختند: طهموث سکینه تقی (تقی فرزند سکینه نوه طهمورث)، اسدول حیبولله عزت (عزت‌‏الله فرزند حبیب‏‌الله و نوه اسدالله)، کِل خلیل اِوریم میثم

۸ . گذاشتن نام محل سکونت قبلی: برای افرادی که بصورت مهاجر به روستا می‌آمدند نام محل سکونت قبلی آنها را در پسوند نامشان اضافه می‌کردند: عباس کامشی ( عباس اهل روستای تویه و دروار)،  اصغر تِلوِنی (اصغر اهل روستای تیله بن)، رمضون قَلسَری (رمضان اهل روستای قلعه)، سکینه پولا (یعنی سکینه اهل فولادمحله ) 

۹. پسوند صغیر: وقتی پسری در کودکی پدر خود را از دست می داد، او را صغیر می خواندند و در پسوند نامش، صغیر (پدر از دست داده) بکار می بردند. ممدصغیر 

۱۰ . تشبیه افراد به اشیاء، ظرفها و یا لوازم خانگی: اگر کسی صورت مربع شکل و یا پَخ با بینی کوتاه داشته باشد او را «دیم دزه بادیه» می نامند.

 به آدم بینی کوتاه، کال مُخ می گویند: رجب کال مخ.

 به آدم قد بلند، پسوند بِلِند می دهند: ممد بلند.

۱۱ . اگر کسی در کودکی دیر راه افتاده باشد، پسوند شِل را برایش بکار می برند. اکبر شِل، مریم شِلُو 

۱۲ . اگر کسی لکنت زبان داشته باشد، پسوند لال برایش بکار می برند: اکبر لال.

 ۱۳. اگر کسی کر یا گوشش سنگین باشد، پسوند غُول برایش بکار می برند: هاجر غول

۱۴ . اگر کسی چند بار دروغ بگوید پسوند دِروو را برایش بکار می برند. ممد دروو

۱۵ . پسوندهای مذهبی که بواسطه زیارت از اماکن مذهبی چون مکه، کربلا و مشهد برای زن و مرد بکار می رود: حاج رمضون، حاج زهرا، کِل رَحمون، مشد یعقوب، مشد اومِنه 

۱۶ . گاهی برخی صفات شخص را به صورت پنهانی و در جمع های خصوصی بکار می‌‏برند طوری که به گوش شخص نرسد. این نام گذاری گاهی برای شناختن فرد است و گاهی برای استهزاء و تمسخر قراردادن. فلانی دِزد، فلانی سِمِل 

۱۷ . برخی افراد با پسوند فامیلی شان معروف هستند: قاسملی دیوبند، حاج حسن دهبندی، کِل مصطفی چهاردهی، عینول آزموده 

۱۸ . گاهی کهنسالی عاملی برای شناسایی فرد و یا فرزندش می شود: پیر ولی (چهاردهی) و پیرولی سیفول (یعنی سیفول فرزند پیر ولی) 

۱۹ . گاهی صفتی را بر شخص می دهند که جدید بوده و به نوعی با رفتار و کردار شخص ارتباط دارد. لیلا رادیون. یعنی لیلا که خبرها را بین مردم پخش می کند. اکبر بی بی سی (برای شخص فضول بکار می رود)

۲۰ . برخی افراد با فامیلی و مدارک تحصیلی هم شناخته شده هستند: مهندس قربانی، دکتر کاردگر، و …

نوشته: عین‌اله آزموده/ پژوهشگر فرهنگ عامه /خرداد ۱۳۹۶

تلخیص : دوستعلی علیخانی

منبع : سایت سادوا