لَمپا ره تِسته سو کِمبه دَگردی
تَشی سِمبار ره او کِمبه دَگردی
سِرخ گل ره سِرپیش تِسته کارمبه
سِره خِنه ره نو کِمبه دَگردی
شعر: علی خانی / آذر نود و شش
ترجمه
چراغ گردسوز را برایت روشن می کنم تا تو برگردی
داخل سماور ذغالی آب می‌ریزم و روشنش می کنم تا تو برگردی
داخل حیاط، گل سرخ را برایت می کارم و به تو هدیه می‌دهم
به سر و وضع خانه‌ام رسیدگی و تمیزش می‌کنم تا تو بگردی
شعر: دوستعلی علیخانی آذر نود و شش
روی تصویر کلیک کن تا واضح ببینی
ملاره ماه هوا وا زنده وارش
همه جا زرد و سرخ سردی و سوزش
مرس و ممرز سردی جه زنّه نالش
پیرِ دار لخت بَیّه وه کنده خونش
شعر : علی خانی آذر نود و شش
ترجمه
ملاره ماه هوا باد و باران می زند
همه جا زرد وسرخ، همراه با سرما و سوزش است
درخت راش و ممرز بخاطر سرما ناله می کنند
درخت پیر برگهایش ریخت و از سرما می لرزد
( ملاره ماه= یکی از ماههای تبری)
شعر : دوستعلی علی خانی
نهم آذر نود و شش
به یاد زلزله‌زدگان استان کرمانشاه که این روزها
با سرما دست و پنجه نرم می کنند.
کَلّه وِسِن
اون قدیما که پچوک بیمی مارون برای اینکه اما ره از کاری منع هاکنن به هر طریقی و با موجودات افسانه ای اما ره ترس دانه ،مطمئنا"اولین موجودی که به ذهن شما رسنه "کلّه وسن"هسته
کلّه وسن چچی هسته؟
کلّه وسن موجودی بیه بوم سر دئییه و وقتی وچون خواستنه بورن بوم دلیکی هاکنن وشون کلّه ر کندی یه اما هم واقعا"ترسیمی و بوم سر نشیمی، اتّآ کمه که گتّر بئیمی و چند بار بوردمی بوم دیگه امه وسّه عادی بئی یه و بدیمی اصلا"خَوِری از" کلّه وسن"نییه.
یک سر دِ گوش
حتما سوال کنّی همه موجودات اتّا سر و دِ تا گوش دارنّه، اما قضیه این حیوون افسانه ای فرق کرده. نقل کردنه ونه گوش اینقدر گت بیه خواسته بخسه اتا گوش ره شه پلی مال (زیر انداز) کرده و اتا گوش دیگه ره شه سر کشیه (دوآج) اگه وچون بورد بون بوم سر ، یک سر ده گوش وشون ره خرده.
پوست ها کرده پلنگ
حتما تعجب کنی وه دیگه چچی هسته . اما اتّا کمه که گت تر بئیمی و بقول قدیمی راه شو و مله مله شو بئیمی ، مله که شیمی، مارون برای اینکه اماره وادار هاکنن قبل از تاریکی بئیم سره، گوتنه فلون جا (مشتی شرآقا دایی) سره پشت پوست هاکرده پلنگ دره و شما ره خرنه. اما هم چون پچوک بیمی و انده فکر نکردمی پلنگ ره پوست هاکنن مییرنه و زنده نموندنه ولی با این همه حرفها ترسیمی و همیشه قبل از تاریک بئیین هوا امومی سره.
آخی واخی
اون قدیما که پیر و مار باغ دله کورگندم (ذرت) کردنه اما شیمی کورگندم ره چیمی و کورگندم بئو (پفیلا) درست کردمی، مار برای اینکه اما دیگه این کار ره نکنیم گوته باغ دله (آخی واخی) دره شما ره خرنه. وقتی گوتمی وه چچی هسته؟ گوتنه حیوونی هسته که ونه وچون ره آدم بکوشته همینجور که آخ و واخ کنده و دِ دستی شه دیم ره چنگلی زنده برای اینکه از آدما انتقام بئیره شونه کورگندم جار دله جا خرنه و آدم ره خرنه.
اتفاقا یک بار بوردمه کورگندم بچینم بدیمی یک موجودی سیاه پوش دِ دستی شه دیم ره چنگلی زنده و آخ و واخ کنده، فرار هاکردمه و دیگه اون باغ وری نشیمه (بعدا مار تعریف هاکرده یک نفر ره بائوته اتا چادر سیو سر هائیره اماره ترس هاده)
اسا وچون اتا بامشی کته، بز کته و حتی چیندکا جه ترسنّه. مره یاد نشونه چند سال پیش مه برارزا که وچه بیه خله شیطونی کرده و هی کاتی سر جه شییه بوم، هرچی وره گوتمی وچه کفنی ته دست و لینگ اشکنه قبول نکرده تا اینکه من باتمه دتر بوم سر ((کله وسن)) دره و وقتی داستان ره ونه وسته تعریف هاکردمه، اون شو تا صواحی همینجوری پشه (هذیون) گوته و بوم ره نشون دائه گوته :کله وسن داره میاد... تا د سه ماه نصف شو خو دله راست بیه و در و پنجره ره نشون دائه گوته کله وسن داره میاد...
تا اینکه بعد از مدتی بوردمی مله، من باتمه دتر خوانی اتا جا با هم بوریم؟ وره کشه هائیتمه بوردمی بوم سر، باتمه بوین دتر این هم بوم بدی هیچی دنیه؟فقط خواستمه تره ترس هادم بوم نشوئی و کاتی سر جه نکفی
نویسنده علی برزگر ولیکچالی
کلیک کن، واضح ببین
مازِرون لاله زاره وِنه ویشه
مِه جان هسّه، مِه خاک هسّه، مِه ریشه
شِما هرجا دَرِنّی خِش دِواشین
مِن خوامّه مازرون دَوِّم هَمیشه
ترجمه فارسی/ دوستعلی علی خانی
دشت‌ها و بیشه های مازندران پر از گل لاله است
مازندران، جان و خاک و ریشه‌ی من است
شما هر کجا که هستید ، خوش باشید
امّا من می خواهم برای همیشه در مازندران زندگی کنم
اوایل پاییز امسال با سرد شدن هوا و بارش بی موقع برف مردم استان مازندران غافگیر شدند. این روزها ( اواخر آبان) هم هوای مازندران بهاری شد از یک طرف باغداران مازندرانی مشغول برداشت میوه مرکبات هستند و از سوی دیگر درختان جوانه زدند و بعضی از ارقام مرکبات از جمله تامسون شکوفه دادند. این مسئله می تواند یک هشدار و احساس خطر برای باغداران باشد.
روی تصویر کلیک کن تا واضح ببینی
اصطلاحات چوپانی
بَرجی: گوسفندی که رنگ صورتش گوناگون بوده و رنگ بدن آن قهوه ای باشد
کَر: گوسفندی که گوش آن بسیار کوتاه است.
شِوا: گوسفندی که رنگ بدنش شیره ای رنگ باشد
بَنوش وَره : بره ای که رنگ بدنش سفید باشد
مار سَف : بره را از زمان به دنیا آمدن تا زمانی که شیر می خورد گویند
دَق نَر: گوسفند نر بزرگی که شاخ نداشته باشد
پَئیز کا : بره ای که در فصل پاییز متولد شده باشد
خالِک وَره : بره ی تازه متولد شده
لُوک : گوسفندی که رنگ بدنش سیاه و سفید یا دو رنگ باشد
کار: گوسفندی که گوش های کوچکتری نسبت به گوسفندان معمولی دارد
کاوی : گوسفندی که برای اولین بار زائیده باشد
دِمبِل : گوسفندی که دم بزرگ و پر چربی دارد
زِل : گوسفندی که دم کوچک و لاغری دارد
دِلاق : گوسفندی که از نظر دُم بین زِل و دِمبِل باشد
پیر مِش: گوسفند ماده ی پیر
فرام : گوسفندانی که بره نداشته باشند
زا : گوسفندی که در سال جاری زائیده باشد.
قَسِر : گوسفندی که در سال جاری نزائیده باشد.
دوشا گِسفن : گوسفند شیرده
خاشک : گوسفندی که شیر برای دوشیدن نداشته باشد.
دِگلی مار : گوسفند مادری که دو قلو زائیده باشد.
اورزا /بهار زا : بره ای که در بهار متولد شود
شَمِرزا/ شهریور زا : بره ای که در اواخر تابستان متولد شود
سیاه قَشقِه : گوسفند سیاه رنگی که پیشانی سفید دارد.
شِوا قَشقِه : گوسفند شیره ای رنگی که پیشانی سفید دارد.
کَچِز : گوسفندی که جنسیت آن مشخص نیست
سِلِگ : بره ی بالای یک سال
شیشِک : بره ی زیر ۶ ماه را می گویند
کَش لوک : گوسفندی که رنگ دو طرف شکمش متفاوت از رنگ کل بدنش باشد.
کَهو : گوسفندی که رنگ بدنش بین سیاه و سفید باشد
نَیرِم: گوسفندی که بره‌اش را شیر ندهد و تحویلش نگیرد
منگل: محل نگهداری گوسفندان که اطرافش با چپر محصور باشد
چفت: آغل گوسفندان که از چوب و گیاه سرخس یا کاه ساخته شده باشد
سافنا: رها سازی بره‌ها به طرف مادرشان جهت خوردن شیر
چرخه سری: مراسم ناهاردهی به مناسبت جدا کردن پشم از گوسفندان
شو چر:چرا دادن گوسفندان در شب
وَرِه کِرِس:آغل بره
دوشتره: کوله‌ی چوپان، که با پشم گوسفند درست می شود
لم چُغا: پالتوی نمدی چوپانان
کَتِل تَش : آتشی که با کنده ی درخت درست شود
بَره سر: محل دوشیدن گوسفندان
مِجک: گوسفند شیر‌دهی که بره‌اش مرده باشد
لِسه: مکانی که به گوسفندان نمک می دهند
دَس چو: چوب دستی دود خورده و روغن اندود شده
هِلنگ: چوبی با سربرگشته که با آن گوسفند یا بز را می گیرند.
هیس: از اصوات جهت حرکت گوسفندان
سِگ وره: بره‌ای که مادر نداشته باشد
داغی درشم: داغی بر روی بدن گوسفند و بز
چَرخِه: قیچی مخصوص تراشیدن پشم گوسفندان
روی تصویر کلیک کن تا واضح ببینی
چپلاق اودنگ ابزاری برای حفاظت از شالیزار
غار قلعه‌ی اسپهبد خورشید
روز جمعه پنجم آبان نود و شش به اتفاق اعضای گروه کوهنوردی اورشمک بنافت به سمت سوادکوه حرکت کردیم. وقتی به پل سفید رسیدیم به سمت دوآب تغییر مسیر دادیم، سپس وارد جاده خطیرکوه شدیم. اتومبیلمان را در میدان تیر پادگان دوآب که متاسفانه در حاشیه غار واقع شده است پارک نمودیم.
پس از صرف صبحانه از مسیر پاکوب که توسط کوهنوردان ایجاد شده است به سمت غار حرکت کردیم. بعد از یک ساعت پیمایش به دهانه غار قلعه رسیدیم.
بعد از استراحتی کوتاه از نقاط مختلف آن بازدید کردیم. در حین بازدید با صحنه های نگران کننده‌ای روبرو شدیم. ازجمله:
* کندن جاهای مختلف غار توسط غارتگران و افراد سودجو به نیت یافتن اشیای قدیمی.
* نوشتن یادگاری بر روی دیواره های غار توسط افراد بازدید کننده و بعضا گروه های کوهنوردی که از آنان حقیقتا انتظار چنین کاری را نداشتم.
* تخریب و رها سازی دیوارهایی که با سنگ و ساروج توسط پیشینیانمان با کمترین امکانات در آن زمان ساخته شده بود.
* بیرون کشیدن تراورس ها از لابلای دیوارها وپرتاب آنها به محوطه غار.
* ریختن زباله ها توسط گردشگرنماها در محوطه غار .
* هوای آلوده به گرد و غبار کارخانه‌های شن و ماسه که نفس هایمان را به شماره انداخته بود.
* ایجاد آلودگی‌های صوتی ناشی از دستگاه‌های سنگ خردکنی.
خلاصه به هر سو که نگاه می کردی به قول ما مازندرانی ها
« تِره غم باد گیته »
ایجاد معادن شن و ماسه در پای غار و معدن فلورین بر روی سقف آن و میدان تیر پادگان دوآب در اطراف غار خود داستانی دیگر دارد.
غار قلعه‌ی اسپهبد خورشید واقع در شهرستان سوادکوه بزرگترین طاق طبیعی دنیا به شما می رود اما امروزه با توجه به کهولت سن و زخم های پی در پی که ما به او وارد می کنیم در حال غروب کردن است.
« مردم بزرگوار، مسئولین محترم بیاییم قدر داشته‌هایمان را بدانیم»
لطفا روی تصویر کلیک کن تا واضح ببینی
لطفا روی تصویر کلیک کن تا واضح ببینی
یاد اون روزا بخیر، روستا و روستایی خِدکِفا بینه.
قدیما مردم روستا وقته خِنه ساتنه،
وابستگی وِشون به شهر خله کم بییه.
* خنه‌ی دیوار با سنگ،گل یا چو دِرست بییه.
* خنه‌ی در و پنجره با چو درست بییه.
* پوشش خنه، تخته یا کمل بییه.
* خنه‌ی دِروازه چوبی بییه، حتی ونه کِلی
* حیاط دیوار سنگی یا گلی بییه
* خنه‌ی کَتِّ( دیوار) گِل جه دست اِندو(رنگ آمیزی)کردنه
این چیزایی که نوم بوردمه همه چی مله دله دَیّه.
اما اسا همه چی ره از شهر وارد کِنّه
بعضِ جاها خَله پیش دَکِتنه و سبزی، مرغنه،پندیر، کِرک،
سیکاو... رِم شهر جه وارد کِنّه.
چچه کل ره پیشی هادم با ماشه
دم هادم دمنوش با گل ونوشه
خاطرات گذشته بَوّه زنده
بَخرم دمنوش با شه جگر گوشه
شعر : دوستعلی علیخانی مهر ۹۶
ترجمه
با انبر چوب نیمه سوخته را به جلو برانم
با گل بنفشه دمنوش درست کنم
تا خاطرات گذشته ام زنده شوند
و با جگر گوشه‌ام دمنوش بنفشه بخورم
شپشک برنج ( به زبان مازندرانی ایزو یا ایزی می گویند )
چه کار کنیم برنج شپشک نزند؟
۱- نگهداری برنج در دمای مناسب و مکان‌های خشک و خنک
۲- قرار دادن یک چهارپایه مشبک به ارتفاع ۲۰ الی ۲۵ سانتیمتر زیر گونی برنج
۳- گونی برنج به دیوار چسبانده نباشد و حداقل ۵ سانتیمتر از دیوار فاصله داشته باشد.
اگر برنج شپشک زد، چه کنیم؟
۱- پارچه بزرگ و تمیزی را زیر نور آفتاب و در محلی دور از گرد و خاک پهن کنید و برنج حشره زده را روی آن بریزید. هوادهی و گرمای شدید آفتاب بین ساعت 12 تا 3 بعد از ظهر، می‌تواند حشره‌های برنج را فراری دهد. البته برای پیشگیری از خرد شدن برنج، آن را مدت زمان زیادی زیر نور مستقیم آفتاب قرار ندهید.
۲- پاشیدن نمک لابه‌لای برنج است که هرچند تأثیر زیادی در از بین بردن حشرات ندارد اما می‌تواند تا حدی باعث پیشگیری از تکثیر آنها شود.
۳- قراردادن حبه‌های سیر لابلای برنج‌های داخل گونی
۴- استفاده از قرص‌های سیر موجود در بازار است. این قرص‌ها معمولاً ترکیب‌های فسفردار هستند و از آنجا که ترکیب‌های فسفردار بوی سیر می‌دهند، در بازار به قرص سیر معروف شده‌اند ولی در واقع سیری در تهیه آن به کار نرفته است. البته قرص خود گیاه سیر هم در بازار موجود است اما بیشتر قرص سیرهایی که در داروخانه یا عطاری‌ها به فروش می‌رسند، قرص «فستوکسین» هستند.
شما می توانید قرص های سیر را برای جلوگیری از مخلوط شدن با برنج، داخل یک قوطی کبریت قرار دهید و پس از ایجاد چند سوراخ ریز روی قوطی کبریت، آن را داخل گونی برنج بیندازید. قرص‌های سمی به هیچ‌وجه نباید خرد یا لابه‌لای برنج شوند زیرا با خوردن اتفاقی آن، مشکلاتحادّی ایجاد شده و حتی موجب مرگ انسان می‌شود.
توجه : به دلیل سمی بودن بیش از حد قرص فستوکسین (قرص برنج/ ایزو دوا) و ضرر آن برای انسانها، فروش این قرص در بازار ممنوع می باشد. بنابراین استفاده از این قرص توصیه نمی شود.
گَتِ خنده مه خِنه جه پَر هایته
غم و غِصه مه خِنه ره سَر هایته
همدم بورده سفر نکرده پِهی
تیناری مه ره اینجه شه وَر هایته
شعر: دوستعلی علیخانی / مهر ۹۶
ترجمه فارسی
خنده( قهقهه)از خونه ام پر زد
خونه ام پر از غم و غصه شده
همدمم به سفر ابدی رفته
تنهایی منو در آغوشش گرفته
خاطراتی از دوران مدرسه در دهه چهل و پنجاه شمسی ( قسمت اول)
دهه چهل شمسی وقتی اعضای سپاه دانش به روستاها آمدند علاوه بر کار آموزش دانش آموزان با همکاری مردم اقدام به ساخت مدارس کردند این افراد در بعضی از مسائل روستا از جمله بهداشت و ... دخالت می کردند. مثلا به اتفاق دانش آموزان کوچه ها را تمیز می کردند و اقدام به جمع آوری زباله ها می کردند چنانچه شخصی آشغال یا پِهِن گاو را داخل کوچه می ریخت به او تذکر می دادند اگر به عملش ادامه می داد از قدرت حکومتی‌شان استفاده می کردند و به دانش آموزان دستور می دادند که آشغال را داخل حیاطش بریزند.
یا یکی از کارهای سپاه دانش که معمولا با کدخدا محل هماهنگ بود نصب فانوس در کوچه های اصلی روستا بود معمولا هر شب می بایست دو سه نفر از اهالی که در اطراف جایگاه نصب فانوس خانه داشتند به صورت نوبتی شبها فانوس را روشن می کردند تا مردم راحت تر رفت و آمد کنند.
در مدرسه ما خدمتگزار وجود نداشت بنابراین می‌بایست به صورت نوبتی کلاس‌های درس، دفتر مدرسه و دستشویی را جارو می‌زدیم. و روی میز و نیمکت را با پارچه‌ی تر تمیز می کردیم چنانچه حتی مقدار کمی میز یا نیمکت کثیف بود مورد تنبیه قرار می گرفتیم. تنبیه آن دوران گذاشتن مداد لای انگشتان دست، چوب زدن به کف دستها، دستها هوا و یک پا بالا و ... بود.
یکی از مهم ترین مشکلات آن دوره ساخت کاردستی بود. با توجه اینکه محل ما در حاشیه جنگل قرار داشت، کار دستی هایمان بیشتر کار با چوب بود معمولا نردبان، چکش،تفنگ و ... درست می‌کردیم بخاطر همین دستها یا پاهایمان در هنگام ساخت آن زخمی می شد. هنوز هم آثارشان در بدنم به یادگار مانده است.
بسیاری از خانواده ها بخاطر وضعیت مالی ضعیف، لباس و کفش را یک سایز بزرگتر خریداری می کردند تا ما مدت زمان بیشتری آنها را بپوشیم. یکی از صحنه های زیبا یا ناراحت کننده در زنگ ورزش بود، زمانی که توپ را شوت می‌زدیم کفش ( لاستیک کلوش) همراه با توپ به هوا پرتاب و موجب خنده دیگران می شد. بخاطر همین عده ای از بچه ها داخل کفش هایشان علف یا کاغذ می ریختند تا پاهایشان قالب کفش شود. ( الهی اون روزگار دیگه بر نگرده )
سرمای آن زمان استخوان سوز بود و هر سال چندین دفعه برف سنگینی می آمد که ما در همان برف و سرما باید به مدرسه می‌رفتیم. بعضی وقتها بزرگترها معبری را از خانه تا مدرسه ایجاد می کردند تا ما راحت تر به مدرسه برویم.
بخاری مدرسه ما هیزمی بود. سوخت مورد نیاز را می‌بایستی دانش آموزان تهیه می کردند هر روز صبح یکی دو تکه چوب خشک همراه خودمان به مدرسه می بردیم و تحویل مبصر می دادیم چنانچه قطر چوب نازک بود یا چوب تر بود از ما تحویل نمی‌گرفتند.
به محض اینکه موی سرمان کمی بلند می شد باید از ته می‌زدیم چنانچه دانش آموزی موی سرش را نمی زد معلم یا مدیر با قیچی وسط سرش را خط می انداخت و همین امر باعث می شد تا دیگران او را مورد تمسخر قرار دهند. آن زمان سلمانی یا نبود اگر هم بود پدرها بخاطر پول خودشان سرمان را با قیچی کوتاه می‌کردند پدرهایی که ناشی بودند موی بچه‌هایشان را خوب کوتاه نمی کردند که اصطلاحا به این مدل کوتاه کردن بِزتاش می گفتند.
وقتی سال ۱۳۵۳ طرح تغذیه رایگان در مدارس اجرا شد برای اولین بار طعم موز و پسته را چشیدم که برایم بسیار لذت بخش بود، هنوز هم مزه‌ی خوششان زیر دندانهایم هست. چون اجازه مصرف آنها را در خارج از مدرسه نداشتیم، بعضی وقت ها یواشکی مقداری از آنها را داخل جیبم می گذاشتم و برای اهل منزل به خانه می بردم.
مه گِلی‌خِنِه‌ی در تِسِه وائه
بَفرمین٬ اگه وینّی که تِه جائه
بِرو بَوین تِسِه جان دِمه یا نا
فقیرِ دل هَمش مشتِ صِفائه
شعر : ؟
ترجمه/ دوستعلی علی خانی
در خانه‌ی کاه گلی من به رویت باز است
اگر مورد قبول شما است، بفرمایید
اگر بیایی جانم را فدایت می کنم
چون قلب فقیر همیشه با صفا است
